Halikarnas Mozolesi Tarihi

Bodrum için önemli bir yere sahip Halikarnas Mozolesi, Antik Dünyanın Yedi Harikası’ndan biri olarak kabul edilir. Yapıldığı dönemin en önemli ve görkemli mimari eserlerinden biri olan mozole bugün açık hava müzesi olarak Bodrum merkezinde, Turgutreis caddesi üzerinde görülebiliyor.

Eski ihtişamıyla yükselmese de gelen turistlerin ilgi odağı olan bu tarihi eser kente ruhunu katmaya devam ediyor. Bodrum’a gelen çoğu turist bu önemli eseri gözden kaçırsa da her yıl ortalama 20 bin kişi ziyaret ediyor. Her yıl bir milyonun üzerinde turist akınına uğrayan Bodrum için bu sayının daha fazla olması gerektiğini düşünüyoruz.

Halikarnas Mozolesi’nin tarihine bakmadan önce Kral Maousolos’un kim olduğunu bilmek gerekli. Çünkü Mozole, Kral Mausolos için yapılmış bir anıt mezardır.

Mausolos Kimdir?

Mausolos, çoğu yazılı metinlerde kral olarak anılsa da aslında Pers Hükümdarlığı’na bağlı Karya Satrapı’dır, yani aslında hiçbir zaman kral olmamıştır. Pers İmparatorluğu Anadolu’yu egemenliği altına aldıktan sonra bu bölgeyi satraplıklara bölerek yönetmiş. ‘Satrap’ kelimesinin günümüzdeki anlamı ‘vali’dir.  Bu satraplıklar ise Pers Kralı tarafından görevlendirilen merkezi yönetim içindeki memurlardı. Ama bu kurala uymayan sadece bir satraplık vardı; Karya satraplığı. Babası Hekatomnos MÖ. 377 yılında ölünce yerine geçen Maousolos MÖ 377 – 353 yılları arasında Karya satraplığı yapmıştır. Adı saygıyla anılan Mausolos acımasız aynı zamanda zeki bir liderdi. 

Babası Hekatomnos’un ölümünden sonra tahta geçen Mausolos Akdeniz deniz ticaret yolu üzerinde olması ve kent savunmasına uygunluğu sebebiyle başkenti Halikarnassos’a (Bodrum’a) taşır. Büyük bir inşa programı başlatan Maousolos, Karya bölgesinde yeni kentler kurmuş, anıtlar inşa etmiş, bölgeyi tarihi boyunca ulaştığı en yüksek kültürel ve maddi güce kavuşturmuştur.

İyi bir politika izleyerek Pers Krallığı ile her daim arasını iyi tutmayı başarmış ve Karya bölgesini bir ‘Kral’ gibi yönetmiştir. İşte bu sebeplerden Mausolos diye değil Kral Mausolos diye anılır. MÖ 353 yılında öldüğünde yerine karısı, aynı zamanda kız kardeşi olan II. Artemisia geçer. O dönemlerde aile içi evlilikler gelenekseldi. Ataları gibi zeki ve savaşçı biri olan Artemisia’ ise ülkeyi ancak iki yıl yönetir. Öldüğünde o da eşinin yanına mozoleye gömülür.

Halikarnas Mozolesi Tarihi

Çoğu kaynak Halikarnas Mozolesi’nin yapımına Mausolos öldükten sonra eşi Artemisia’nın satraplığı zamanında başlandığını söylese de Kral Mausolos MÖ 355 yılında henüz yaşıyorken başlandığı bilinmektedir.

Mozole ismi, Kral Mausolos’un adından türetilmiştir; Mausoleion.  Mausoleion ismi türkçe mozole olarak kullanılır. Kral Mausolos için yaptırılan anıt mezardan sonra yapılan tüm anıtlara da mozole (Mausoleion) denmiştir.

Kral Mausolos ölünce eşi Artemisia anıtın yapımını sürdürmüş, onun da ölümünden sonra kardeşleri devam ettirmiş. İnşası MÖ 340 yılında Piksodaros ile Ada arasındaki satraplık mücadelesi yüzünden ara verildiği düşünülse de mozolenin inşasında çalışan dönemin en ünlü mimar ve heykeltraşları kendi şanları ve sanata duydukları saygıdan mozolenin inşasını bitirdikleri düşünülmektedir.

Mozoleyi ayakta son görenlerden biri M.S 12. yüzyılda yaşamış Piskopos Eustathios’tur. Bu durum, anıntın 1500 yıl ayakta kaldığını göstermektedir. 14. yüzyılda büyük Anadolu depremi sırasında mozolenin bir dizi depremle yıkıldığı düşünülmektedir.

Bu deprem mozoleye ilk büyük tahribatı verir!

1402 yılında St. Jean Şövalyeleri Bodrum’a yerleştiklerinde Osmanlı Devleti tehdidinden korunmak için Bodrum Kalesi’ni inşa ederler. 1480 yılında ise Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet, St. Jean Şövalyeleri’nin Doğu Akdeniz ticaret yolu üzerindeki korsanlık faliyetlerinden rahatsız olur. Mesih Paşa komutasında bir donanmayı Rodos’a gönderir. Mesih Paşa Rodos’u zorlar ama yıkamaz. Bodrum Kalesi’ni de bombalayan donanma kaleye büyük zarar verir. St. Jean Şövalyeleri pes etmez, daha önce enkazına ulaştıkları Halikarnas Mozolesi’nden 160 bin taşı kalenin tekrar inşasında kullanır. Bodrum Kalesi ve Tarihi yazımızda daha detaylı bilgi bulabilirsiniz.

Mozole’ye ikinci büyük tahribatı da St. Jean Şövalyeleri verir.

Kalenin güçlendirmesinde görev alan şövalyelerden La Touret mezar anıtın tahribatını günlüğünde, günümüzde kiremit çatıyla korunmaya çalışılan 12 basamaklı merdiveni nasıl bulduklarını, mezar odasına giden koridorun iki yanındaki heykelleri ve kabartmaları nasıl önce hayranlıkla izlediklerini, sonra da parçaladıklarını anlatır.

Tam mezar odasına girecekleri zaman, tesadüf o ya paydos borusu çalar. Asıl mezar odasına girmeden kaleye dönerler. Ertesi gün döndüklerinde ise mezar odasının açıldığını ve her yerde parçalanmış halde kıymetli kumaşlar ve altın ziynet eşyaları gördüklerini yazmıştır. 

Halikarnas Mozolesi’nin büyük bir kısmı yok olmuştur, yıllarca bir yıkıntı şeklinde duran mozoleyi toprak ve bitki örtüsü adeta saklar.

Halikarnas Mozolesi’nin Keşfi

Tüm Bodrumluların ve Türk tarih severlerin öfkeli olduğu ortak tek isim vardır herhalde; Charles Thomas Newton. Lakin buna bir isim daha ekleyebiliriz; Lord Stratford Canning.

O tarihlerde Türkiye’de bulunan İngiltere Büyükelçisi Lord Stratford Canning, Bodrum Kalesi’ni ziyaret eder. 1846 yılında Kale duvarlarında görülen görülen Mozoleye ait olduğu anlaşılan kabartmaları İngiltere’ye götürmek için izin ister Osmanlı Padişahı’ndan. Osmanlı Padişahı Abdülmecit evdeki fazla gümüş yemek takımını verir gibi verir paha biçilmez tarihi eserleri Lord Stratford Canning’e. Eserler İngiltere’ye British Museum’a götürülür.

İngiltere British Museum, Halikarnas Mozole’sini araştırması için Arkeolog Charles Thomas Newton ve ekibini Bodrum’a gönderir. Newton çok geçmeden de mozolenin kalıntılarına ulaşır. Kazı sırasında bulduğu kabartmaları, Mausolos ve Artemisia’nın heykelleri ve dört atlı arabanın parçalarını dönemin İngiltere Büyükelçisi Stratford Canning vasıtasıyla İngiltere’ye götürmek için Osmanlı Padişahı Abdülmecit’ten gene izin ister. Osmanlı Padişahı Abdülmecit ise hiç düşünmez, evdeki fazla çaydanlık takımlarını verir gibi yine verir paha biçilmez tarihi eserleri Charles Thomas Newton’a. Newton, Osmanlı’nın da yardımıyla bu tarihi eserleri Londra’ya British Museum’da sergilenmek üzere götürür.

Mozoleye üçüncü büyük tahribatı da bizce Lord Stratford Canning ve Charles Thomas Newton verir!

Newton, kazılarda bulduğu tarihi eserleri ülkesine götürme anlayışını sadece Bodrum’da değil diğer illerimizde de devam ettirir. 1858 -1859 yılarında Datça’da yaptığı kazılarda da “Knidos Aslanı’ heykelini bulur. Bu paha biçilmez eser de British Museum’un ana girişinde ziyaretçilerini selamlamaktadır.

Sizi daha fazla öfkelendirmeden Charles Thomas Newton mevzusunu şimdilik kapatalım.

Halikarnas Mozolesi’nin Mimarisi

Taban ölçüleri 32×38 metre boyutlarındaki Mozole, bir zamanlar uzun kenarı 242,5 kısa kenarı 105 metre olan geniş bir alanın kuzeydoğu köşesinde yükselmekteydi. Antik yazarların anlattıklarına göre mozole, dört bölümden oluşmaktadır. En altta yüksek bir kaide (podyum); onun üzerinde kenarlarında on bir, kısa kenarlarında dokuz olmak üzere 36 İon sütunlu tapınak şeklinde bir bölüm vardır; onun da üzerinde 24 basamaklı piramit şekilli bir çatı ve en tepede dört atın çektiği araba içinde Mausolos ve Artemisia’nın heykelleri yer almaktadır.

Anıtın yüksekliği konusunda Latin yazar Plinius bilgi vermektedir. Latinlerin dünyanın yedi harikası olarak gördüğü mozolenin yüksekliği 180 İon ayağıdır. Bu da yaklaşık 55 metredir. Antik yazarlar mimarının, Priene Athena Tapınağı’nın da mimarı olan Pytheos olduğunu yazmaktadır, aynı zamanda Satyros’un da adı geçmektedir. Mozolenin yapımında doğuda Skopes, batıda Leokhares, kuzeyde Bryaksis, güneyde ise Timotheos çalıştığı bilinmektedir. Pytheos ve Bryaksis, Karyalı bir sanatçıdır, diğer sanatçılar Yunanistan’dan getirtilmiştir.

Mozolenin tepesindeki dört atlı arabayı ise mimar Pytheos’un yaptığı düşünülmektedir. Anıt mezar ana kayanın kesildiği yerlerden ve yeşil taşlardan anlaşılacağı üzere, günümüzde görülen çukurun bulunduğu yerde yükselmekteydi.

Mozoleden kalanlar bugün bir yarı açık hava müzesi olarak sergilenmekte. Kapalı bölümdeki Halikarnas  Mozolesi’nin maketi mozolenin ayakta olduğu dönemlerdeki ihtişamını gözünüzde canlandırmanıza yardımcı olacaktır.

Halikarnas Mozolesi Nerede ve Nasıl Gidilir?

Haikarnas Mozolesi Türkiye’nin tarihi açıdan en zengin ve birçok önemli tatil beldesine ev sahipliği yapan Muğla’nın Bodrum ilçesinin merkezinde. Bodrum otogarının arka kapısından çıkıp ışıklardan karşıya geçip 5-10 metre sağa doğru yürüdüğünüzde karşınıza çıkacak olan yola yani Turgutreis Caddesi’ne saparak cadde boyunca ortalama 10 dakika yürüdüğünüzde solda mozoleyi göreceksiniz. 

Eğer deniz kenarından daha keyifli bir yürüyüşle gitmek isterseniz bu kez otogarın ön kapısından çıkıp aşağıya doğru yürüyüp Belediye Meydanı’na geldiğinizde sağa doğru yürüyüp Tepecik Cami’sinin karşısındaki Hamam Sokak’a sapıp sokağın sonundan sola dönüp 15-20 metre yürüyerek de mozoleye ulaşabilirsiniz. Bodrum’un diğer lokasyonlarından gelmek istiyorsanız, şehir içi minibüslerini de kullanabilirsiniz. Bodrum Ulaşım Rehberi yazımızdan bu konuyla ilgili daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.

Halikarnas Mozolesi Giriş Ücreti ve Ziyaret Saatleri

Antik Dünyanın Yedi Harikası’ndan biri olarak kabul edilen Halikarnas Mozolesi tarihteki ihtişamı ile yükselmese de mutlaka gezip görülecek bir yer. Günümüzde açık hava müzesi olan mozolenin yükseldiği yer çukur olarak görülür.

Yaz dönemi için açık olduğu saatler 08:30 – 18:30 

Kış dönemi için açık olduğu saatler 08:30 – 17:30

2023 yılı için giriş ücreti ise 70 TL’dir 

Müzede müzekart da geçerli ve müzekart ile yılda iki defa ücretsiz giriş yapabiliyorsunuz.

Halikarnas Mozolesi Evine Geri Dönebilir mi?

Halikarnas Mozolesi kazılarında çıkan 13 kabartma, Kral Mausolos, Artemisia ve mozolenin tepesinde bulunan atlı araba parçaları hala Londra’da British Museum’de sergilenmektedir. 

Mozolenin en önemli parçalarının İngiltere’ye götürülmesine bizlerin de üzüldüğü gibi Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı da üzülür. İngiliz Kraliyet Ailesi’ne bir mektup gönderir…

“Londra’daki parçalar Bodrum’un mavisiyle bütünleşmektedir. Londra’da kalmamaları gerekmektedir. Onları bütünleştikleri maviyle buluşturmak gerekir.”

Mektup müze müdürüne iletilir. Bir süre sonra da müze müdüründen Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı’ya alay edercesine bir cevap gelir…

“Önerinizi çok ciddiye aldık. Bilim insanlarına taşların yapısını incelettik, ve gerçekten de maviyle bütünleştiği doğrudur. Bu yüzden eserlerin müzede sergilendiği salonu Bodrum mavisine boyattık. Yakın ilginize teşekkür ederiz.”

Daha sonraki tarihlerde de bu değerli tarihi eserlerin geri getirilmesi için girişimler olsa da hiçbir karşılık bulmaz.

Halikarnas Mozolesi Yeniden İnşa Edilebilir mi?

Akdeniz Ülkeleri Akademisi Vakfı tarafından herkesi heyecanlandıran bir proje sunuldu 2001 yılında. Halikarnas Mozolesi, Mozole Müzesi olarak aslına uygun cam ve alüminyum konstrüksiyonla tekrar inşa edilmesi için Bakanlıktan ön onay da alındı.

Vakıf Başkanı Özay Kartal ‘Ön hazırlıklar devam ediyor. Halikarnas Mozolesi’nin orijinal yerinde birebir ölçekte, hafif metal ve cam malzeme ile yeniden ortaya konulmasını içeren proje, Danimarkalı Profesör Kristian Jeppesen ve Profesör Dr. Mimar Johannes Exner’in önermiş olduğu bir taslak projedir. Vakfımız göreve geldikten sonra tüm teknik çizimleri ve üç boyutlu görsellerini ortaya çıkardı. Gerek devlet yetkililerinden, gerekse Bodrumlu turizmcilerden ilgi gördü. Bu maksatla bu projeyi masaya yatırmak, sivil toplum örgütleri, bilim adamlarının eleştiri ve görüşlerini alarak, son halini verip, Halikarnas Mozolesi’ni kültür ve turizm dünyasında hak ettiği yere tekrar kavuşturmak istiyoruz.” diyor.

Özay Kartal ile sohbetimizden şunu anlıyoruz ki proje ile ilgili önümüzdeki zamanlarda güzel haberler alırsak hiç şaşırmayın. Mozolenin eski yerinde eski ihtişamıyla yükseleceğini bile düşünmek eminiz ki hepimizi heyecanlandırıyordur.

Bodrum’un doğasını katlederek yapılan devasa otel projelerinin kısa zamanda onaylanıp hayata geçirilirken böyle güzel bir projenin daha hızlı hayata geçirilmesini ümit ediyoruz. Bu projenin hem turizim hem de tarihi günümüze yansıması adına dünyada ses getireceğini düşünüyoruz. Bu yazımızdan keyif aldıysanız Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi yazımızı da okumanızı tavsiye ederiz.

KAYNAK

1. Halikarnas Mozolesi faaliyet saatleri ve genel bilgiler — mugla.ktb.gov.tr
2. Halikarnas Mozolesi Tarihi — wikipedia.org
3. Halikarnas Mozolesi kalıntılarının araştırılması — aa.com.tr
4. Halikarnas Mozolesi genel bilgiler — bodrum.bel.tr
5. Halikarnas Mozolesi Tarihi — dosim.kulturturizm.gov.tr
6. Halikarnas Mozolesi yeniden inşa projesi — academia.org.tr